Geschilderde herinneringen

Het is de eerste keer dat het werk van de Engelse schilder Howard Hodgkin in overzicht getoond wordt in Nederland. En dat voor een schilder die al 78 jaar is. Zijn generatiegenoten David Hockney en Ronald Kitaj hebben wel de grote slag gemaakt, Hodgkin is veel meer een artists artist gebleven, bekend en geliefd onder collega’s, veel minder bij het grote publiek. Zeker niet in Nederland. En dat is ten onrechte, zoals de tentoonstelling in De Pont laat zien. In Tilburg worden de schilderijen getoond van de laatste 10 jaar van een kunstenaar die vooral zijn eigen weg is gegaan.

Zijn manier van schilderen lijkt eerder te horen bij het expressionisme dat decennia geleden het gezicht van de moderne schilderkunst was. Waar in de kunst van nu de figuratie domineert en kunstenaars veel meer commentaar geven op de herkenbaar geschilderde wereld waarin we hier en nu leven, zoekt Hodgkin het in een expressieve stijl die emotie en beleving oproept. Geschilderde herinneringen, zo omschrijft hij zijn eigen werk. Herinneringen moeten we hier niet al te letterlijk nemen. Geen geschilderd verslag van wat hij heeft gezien of beleefd, op dat moment, op die plaats. Hodgkin roept in zijn los geschilderde werk een beeld op van wat hij ooit gedroomd en gedacht heeft. Zijn werk is veel vrijer dan wat de titels suggereren. And the skies are not cloudy all day of Dirty Weather, het zijn wat voorbeelden van titels die ons op het verkeerde been zetten. Ze verwijzen naar iets zichtbaars, naar een gebeurtenis, naar een plaats en soms ook uitdrukkelijk naar een moment. Zoals trouwens ook de tentoonstelling doet die Time and Place heet, net als de catalogus. De titels klinken concreter dan ze in daadwerkelijk zijn. Hodgkin haalt ze uit songteksten of uit boeken, heel soms is het een aanduiding van een eigen ervaring. Ze verklaren het schilderij amper. Ze sturen ons oog de wereld in, laden de geest met associatieve betekenissen die van pas komen bij het interpreteren van wat een schilderij ons laat zien. Verklaren moeten we zelf doen. Where the deer and the antilope play is daar een mooi voorbeeld van. We kunnen ons van alles voorstellen bij de wereld van het hert en de antilope, maar op het schilderij zien we ze niet, wel de suggestie van een landschap. Het groen en geel in het midden van het beeld dat ons de ruimte intrekt. Daarboven het gloeiende rood van de hemel en aan weerszijden verticale, donkere stroken die als coulissen werken. Dat is wat Hodgkin dus doet: de illusie van ruimte oproepen en heftige emoties.

Maar abstract blijft het. Hij schildert met brede kwast in een losse stijl. Geen dichtgeplamuurde vlakken, maar sporen van verf. Je ziet als het ware de kwast in beweging. Dat is knap, als we ons realiseren dat zijn manier van schilderen juist tegengesteld is aan die vermeende losheid. Hij schildert zorgvuldig laag over laag en doet soms heel lang over een werk terwijl het de dynamiek heeft van het spontaan en direct geschilderde. Howard Hodgkin werkt traag en overwogen, eerder bedacht dan emotioneel. Misschien is dat ook wel een voorwaarde om echt emotie op te roepen met behulp van kleur en verf. Er zijn op deze tentoonstelling verschillende werken die een datering hebben die enkele jaren beslaat. Hij schildert, zet het werk weg en pakt het kennelijk een aantal jaren verder weer terug, om een stap verdere te zetten in de bedoelde spontaniteit. Opvallend aan Hodgkins werk, althans dat van de laatste 10 jaar, is het schilderen op plaat. Het schitterende Leaf dateert uit 2007-2009 en laat die ongeprepareerde houten ondergrond open en bloot zien. Zo ontstaat een geraffineerd schilderij dat uit twee werkelijkheden bestaat. Wat we het eerst zien is een brede strook groen verf die als een blad wordt omgelegd en links en rechts tegen de randen aanduwt. Een verrassende verbeelding van beweging en ruimte. Aan de andere kant is er het lichtbruin van de houten ondergrond, de blauwe binnenlijst en de versleten donkere buitenlijst. Voorstelling en drager, de twee noodzakelijke ingrediënten voor het schilderij, voor Hodgkin doen ze er beide toe. Ze scherpen het bewustzijn dat we naar een schilderij kijken, niet naar een plaatje aan de muur.

Gepubliceerd in Het Financieele Dagblad, bijlage Persoonlijk, 6 november 2010




Terug naar overzicht